Профессор Еримбетов Құлахмет Дильдахметұлымен (хирург, фтизиатр, Қазақстанның фтизиопульмонологтар қауымдастығының президенті) Қазақстандағы ТБ жағдайы туралы сұхбат
- Сіз ТБ саласына қалай келдіңіз және онымен айналысқаныңызға қанша уақыт болды?
Менің жалпы медициналық тәжірибем – 44 жыл және оның ішінде 40 жылға жуық мен фтизиатриямен айналысамын. Мамандығым бойынша мен хирургпын, сондықтан өзімнің хирург ретіндегі жолымды медициналық институтты бітіргеннен кейін жолдама алған Алматы облысының Талдықорған қаласында облыстық онкологиялық диспансерде онкологиядан бастадым. Менің жақсы және керемет тәлімгерлерім болды және онкология саласында 4 жыл бойы құрсақ қуысы, сүйек, тері, сүт безі және басқа органдардың қатерлі ісіктері кезіндегі негізгі хирургиялық араласуды тез меңгердім, содан кейін хирургиялық бөлімнің басшысы болып тағайындалдым. Сол кезеңде 1985 жылы облыстық туберкулез диспансерінің базасында торакалды орталық құрылды және маған осы орталық жанында кеуде қуысы органдарының онкологиялық және туберкулез ауруларының хиругиясымен шұғылдану ұсынды. Бұрын соңғы өкпеге қатысты тәжірибем аз болғандықтан келістім. Шынымды айтсам, мен әрқашан хирург мамандығымда кемелдікке ұмтылдым. Мен хирургиялық операциялардың көптеген әдістерін және онкологиялық ауруларды диагностикалау әдістерін көп оқып, көп тоқыдым, эндоскопиямен қатар шұғылдандым, көкірек, құрсақ қуысы, бронх тармақтарының әртүрлі органдарын қарама-қарсы қою әдісімен айналыстым, хирургиядағы рационализаторлық және өнертапқыштық іске көп уақыт бөлдім. Мұның бәрі маған болашақта тағы бір фтизиохирург мамандығын игеруге көмектесті. Сол кезде, 40 жыл бұрын туберкулез дерті белең алып тұрған шақ еді және хирургиялық емдеу әдістері көрсетілген науқастар көп болды. Өкпедегі тесілген, ыдыраған қуыстары бар патологиялық аймақтарды алып тастау және оларды зерттеу маған туберкулез процесінің мәнін тереңірек түсінуге, туберкулездің ерекшеліктерін, оның науқастардың айналасындағы сау адамдарға қауіпін түсінуге мүмкіндік берді. Осы диспансерде жұмыс істей отырып, мен туберкулез процесінің асқынуларын – іріңді, іріңді өкпеқап ауруларын (эмпиема) және ең күрделі асқынуды – бронх жыланкөздерінің алуан түрін емдеуге көбірек уақыт бөле бастадым. Сол кезде бұл асқынуларды емдеудің тиімділігі өте төмен болды. Көптеген науқастар осы қорқынышты аурудан айықпай, іріңді және туберкулезді интоксикациядан қайтыс болып жатты. Бұл асқыну түрін зерттеп, білуге деген құштарлық маған ғылыммен айналысуға және ҚазҒЗИ-дағы курстас досым Исмаил Шахмуратпен бірге үш жыл бойы иттерге сынақ бөлімін, содан кейін науқас адамдарда клиникалық бөлімді және туберкулез кезінде бронх жыланкөздері бар өкпеқап эмпиясын емдеудің жаңа әдісін әзірлеу бойынша ғылыми жұмысты орындауға мүмкіндік берді. Кандидаттық диссертациясын қорғады. Практикалық хирургиямен ғана емес, ғылыми қызметпен де айналысу маған кемелдіктің шегі жоқ екенін дәлелдеді. Сондықтан, 1998 жылы Алматыдағы Туберкулез ҚазҒЗИ-да жұмыс істеуге шақырған кезде мен қуана келістім, өйткені егер мен бас мекемеде жұмыс істесем, өз кәсібімде пайдалы болатынымды сезіндім. Талдықорғанда хирург болып жұмыс істей отырып, мен фтизиатрияны игермейінше және туберкулезді емдеудің негізгі әдісі туберкулезге қарсы препараттармен бактерияға қарсы емдеуді жіті меңгермейінше фтизиатрияда керемет хирург бола алмайтындығыма сенімді болдым. Өкпе – хирургия бөлімінде еңбек ете жүріп, өзімнің жеке мысалым, жұмыс тәжірибем арқылы мен өзімнің бөлімшемдегі барлық хирургтарды ғана емес, сонымен қатар еліміздің өңірлеріндегі хирургтарды бірінші кезекте фтизиатрияны, химиотерапия әдістерін білу қажеттілігіне сендірдім. Фтизиатриядағы хирургия жанама емдеу әдісі болуы керек. Кох таяқшасын тек туберкулезге қарсы препаратпен өлтіруге болады. Хирургтарды фтизиатрияның негіздеріне үйрету жұмысы өз жемісін берді. Қазір барлық хирургтар фтизиатрияны жақсы біледі және оның нәтижесі резекциядан кейінгі асқынулардың айтарлықтай төмендеуі болды. Мен бұл істі әлі де жалғастырамын және бірінші кезекте туберкулезбен ауыратын науқастарға пайда әкелемін деп үміттенемін, өйткені дәрігердің емдеу тәсіліндегі қателігі ауыр және түзетуге келмейтін зардаптарға әкеп соғады. Осы соңғы 20 жыл ішінде әріптестеріммен және ҰФҒО басшылығымен ДДҰ-ның заманауи ұсынымдары (НҚА, көптеген әдістемелік нұсқаулар мен нұсқаулықтар, көптеген тренингтер, семинарлар, шеберлік кластары және т. б.) негізінде бүкіл ел бойынша хирургиялық емдеу жүйесін құрдық және біз дұрыс жолда екенімізді білеміз, фтизиатрияны, ТБ-дағы химиотерапияны, туберкулезді емдеудің заманауи инновациялық әдістерін білу хирургтарға емдеу нәтижелерін жақсартуға мүмкіндік береді, ТБ процестерін 10-15 жыл бұрынғыдай әбден асқынған формаларға дейін жеткізбеуге мүмкіндік береді. Қазірдің өзінде үлкен еңбек өтіліне ие бола отырып, фтизиохирург болып жұмыс істеп, түрлі форумдарда, тренингтерде, семинарларда сөз сөйлей отырып, мен ТД-ның емделетінін сенімді айтамын, мен бұл туралы әлдебір жерден оқығанымнан немесе терапевт әріптестерінен немесе әртүрлі ғылыми құжаттардан, әдістемелік нұсқаулардан естігенімнен айтып отырған жоқпын, мен бұған өз кәсібім арқылы көз жеткіздім және өзіңіз кәміл сенімді болған кезде, бұны білімі аздау адамдарға жеткізу оңайырақ.
- Жеке тәжірибеңізге сүйене отырып, соңғы 10-20 жылда елдегі жағдайдың қалай өзгергені туралы бөлісіңізші? Қазақстандық қоғамдағы туберкулездің бүгінгі көрінісі қандай?
Өзімнің жеке тәжірибеме сүйене отырып, осы саладағы 40 жылдық жұмысым кезінде туберкулез ауруының айтарлықтай төмендегенін анық айтамын. Мұны қалай көрсетуге болады? Мен жай ғана мысал келтіре аламын, егер 20 жыл бұрынғы кезеңді алсақ – 100 мың тұрғынға шаққанда 125 адам ауырса, өлім-жітім шамамен 20 науқасты құрады. 2009 жылы сырқаттану деңгейі төмендей бастады және 105/100 мыңды құрады, ал өлім-жітім 12/100 мың болды. Мұндай ілгерілеуге қалай қол жеткізілді? Себебі, 1998 жылы елде ДДҰ ұсынған туберкулезге қарсы күрестің жаңа стратегиясы қабылданды, оны ел Президенті мен Қазақстан үкіметі қолдады (DOTS-стратегиясы1). Осы ұсыныстардың негізінде Ұлттық туберкулезге қарсы бағдарлама әзірленді, ол әр 5 жыл сайын реформаланып, толықтырылып отырады және ТБ-ны емдеуде ең заманауи және инновациялық тәсілдерді қолданудың арқасында осындай жетістікке қол жеткізілді, яғни бұл барлық жаңа препараттар, әлемде қолданылып отырған емдеудің жаңа сұлбалары. Біз мұны Қазақстанда тез енгізіп жатырмыз. Бастапқыда Халықаралық көмектің есебінен енгізілді, ал қазіргі уақытта елдің өзі осы бағдарламаны ілгерілету үшін барлық жағдайларды қамтамасыз етіп отыр. Қазір ДДҰ рандомизацияланған зерттеулер негізінде әзірлейтін барлық препараттарды мемлекет сатып алады, барлық туберкулезге қарсы іс-шараларды өткізудің барлық жүктері мемлекет есебінен жүзеге асырылады. Бұл үлкен плюс және оны ДДҰ сарапшылары айтарлықтай бағалайды. 2022 жылы халықаралық конференция өтті, оған ТБ саласындағы 150-ден астам әлемдік сарапшылар қатысты және олар Қазақстан біздің елімізде туберкулездің ауыртпалығын төмендету үшін қажетті барлық туберкулезге қарсы іс-шараларды тез және белсенді енгізетін озық мемлекеттердің бірі екенін бірауыздан айтты. Бұл нәтижелерді тіпті мақтан тұтуға болады! Мәселен, 2023 жылғы 1 жартыжылдықтағы есептік деректер бойынша – сырқаттану деңгейі 37,2/100 мың болса, 2009 жылы 105 құрады, ал бүгінгі таңда өлім-жітім жағдайы 1,2/100 мың, ал 2009 жылы 12/100 мың болды. Бүкіл ел бойынша белсенді туберкулезбен ауыратын науқастар тек 10500 адамды құрайды. Оның ішінде дәріге төзімдісі-5000 науқас. Мен тағы да толықтырғым келеді: бұрын азаматтық сектордағы туберкулезбен ауыратын науқастардың өсу көздерінің бірі болып пенитенциарлық жүйедегі2 жоғары ауыру деңгейі саналған. Мен пенитенциарлық жүйедегі ТБ бақылау бағдарламасының Ұлттық үйлестірушісі бола отырып, маман ретінде бұл аңыздың ендіге өзекті еместігі туралы пікір білдіргім келеді. Сондай-ақ, біз мұнда ДДҰ ұсынымдарын тек азаматтық секторда ғана емес, сонымен қатар пенитенциарлық жүйеде енгізу өз жемісін бергенін мақтан тұтамыз: Мысалы, егер 20 жылдан астам уақыт бұрын пенитенциарлық жүйедегі туберкулез жағдайын алсақ, 2012 жылы аурушаңдық 100 мың тұрғынға шаққанда 941,0 құрады (осы кезеңге дейін 1000 адамға шаққанда 100 -ден астам адам болған), бірақ қазіргі уақытта 2022 жылғы есептердің деректері бойынша ауыру деңгейінің көрсеткіштері 6-7 есеге төмендеді және ол 100 мыңға 154,0 құрады, ал соңғы 10-15 жылда өлім-жітім 100 мың адамға 3,0-ге дейін төмендеді, ал 2009 жылы 100 мың адамға 115,0 құраған болатын. Түрме жүйесіндегі туберкулез жағдайын одан әрі жақсарту үшін біз одан әрі қарай ілгеріледік. Қазіргі уақытта бүкіл медициналық көмек, оның ішінде туберкулезбен ауыратын науқастарға арналған көмек азаматтық сектордың, яғни денсаулық сақтау министрлігінің қарамағына берілді. Сондықтан, елімізде жүргізіліп жатқан туберкулезге қарсы бағдарлама өз нәтижелеріне сәтті қол жеткізіп жатыр және біз елімізде туберкулезді төмендету жолында қыруар іс атқарып жатырмыз деп айтқым келеді. Біз жақын арада туберкулездің ауыртпалығы жоғары 9 елдің тізімінен шығамыз деп үміттенемін. Бұл тек эпидемиологиялық көрсеткіштер бойынша. Тағы не болып жатыр, не өзгерді? Мен жоғарыда айтып кеткендей, біз әлемдегі ең жаңа туберкулезге қарсы препараттарды енгізе отырып, емдеудің барлық заманауи режимдері мен сұлбаларын қолданамыз және осыған байланысты біз емдеудің жоғары тиімділігіне қол жеткізіп отырмыз, яғни туберкулездің сезімтал және төзімді түрлерінің 85%-нан асады. Бұл көрсеткіштер олардың ДДҰ ұсынған барлық нормативтік көрсеткіштерге сәйкес келетіндігін көрсетеді. Болашақта бұл көрсеткіштер әлі де жақсарады, рецидивтер азаяды және сәтті емдеу жағдайлары артады деп үміттенеміз. Біздің елімізде ауруханадағы науқастарға арналған орын қорын айтарлықтай оңтайландыру жүргізілді, себебі Қазақстанда сырқаттану деңгейі төмендеп, науқастар саны азайып келеді. Осыған байланысты 2-3 жыл ішінде барлық облыс орталықтарында науқастарға арналған орын қорын оңтайландыру түбегейлі жүргізілді. Барлығына дерлік облыс орталықтарында тек 1 стационар бар, ол негізінен, халыққа жұқтыру ықтималдылығы жоғарын бактерия бөлгіштерге арналған. Бұрын естеріңізде болса, облыстың әр ауданында науқастарға арналған орын қоры ауқымды стационарлары бар туберкулезге қарсы диспансерлер болған. Бактериялардың бөлінуі тоқтаған немесе туберкулез микобактерияларын мүлдем шығармайтын науқастар бар, бірақ олар одан әрі емдеуді қажет етеді – біз оларды амбулаториялық емге жібереміз. Қазір бізде барлық науқастардың 50%-ы амбулаториялық ем алуда. Емді бақылау үшін бейнебақылау емі қолданылады. Ол үшін әрбір науқасқа смартфон беріледі және препаратты қабылдаған кезде науқас бейне жазбаға тіркеледі және емхана дәрігерлеріне онлайн-режимде беріледі. Бұл процесс қазір жақсы қарқын алуда және бактерия бөлмейтін науқастардың барлығы дерлік амбулаториялық ем алады. Емдеудің тиімділігіне бұдан әрі қалай қол жеткізіледі? Қазіргі уақытта туберкулезбен ауыратын науқастарға әлеуметтік көмекті арттыруға көп көңіл бөлінуде. Амбулаториялық түрде емделіп жатқан әрбір науқас ақшалай немесе азық-түлік пакеттері түрінде әлеуметтік көмек алады. Бұл ай сайынғы әлеуметтік көмек (кейбір аймақтарда 100 доллардан астам) үздіксіз емделуге жақсы мотивация болып табылады. Науқастар емдеу режимін сирек бұзады және бұл емдеудің тиімділігіне әсер етеді. Пациенттер режимді бұзып, бақылауға келуді тоқтататын кездер болады-бұл жағдайда пациентті қаржылық қолдауы дереу тоқтатылады, жәрдемақы берілмейді. Қазір бұндай жағдайлар іс жүзінде орын алып жатқан жоқ, өйткені науқастардың барлығы осындай әлеуметтік қолдауға мүдделі. Қазақстанда туберкулезбен ауыру деңгейін төмендету жолындағы диагностиканың жылдам әдістері туберкулезді диагностикалау мен анықтауда үлкен көмек көрсетті. Соңғы жылдары бүкіл ел дерлік туберкулездің жылдам диагностикасына арналған барлық зертханалық бактериологиялық жабдықтармен, атап айтқанда GeneXpert3 аппаратындағы диагностиканың молекулалық-генетикалық әдісімен қамтамасыз етілді. Бұл құрылғы 2 сағат ішінде туберкулезді анықтайды. Егер бұрын BACTEC4 немесе Левенштейн-Йенсен әдісі сияқты әдістер қолданылған болса, диагностикалық нәтижелер 2-3 апта немесе 30 күнге дейін созылды, қазіргі уақытта бүкіл ел (әр аймақ) GeneXpert аппаратымен диагностиканың молекулалық-генетикалық әдістерін жүргізуге қол жетімділікпен қамтамасыз етілген. Осы құрылғылармен бізді Жаһандық қор (Global Fund5) қамтамасыз етті, ел халқының диагностиканың осы түріне толық қол жеткізуі қазіргі уақытта анықталған ауруды емдеуді уақтылы бастауға мүмкіндік береді. Бұл Қазақстанда туберкулезбен сырқаттану деңгейінің төмендеуіне айтарлықтай әсер етті деп 100% айтуға болады. Мемлекеттің ұлттық туберкулезге қарсы бағдарламаны ілгерілетуге қосқан елеулі үлесіне қарамастан, қазіргі уақытта азаматтық сектордың белсенді қатысу кезеңі басталды. Осы бағдарламаға үкіметтік емес ұйымдарды тарту жұмысы барлық өңірлерде жұмыс істеп тұр. Осы ұйымдарды құрудың бастапқы кезеңінде қаржыландыру мүмкіндігін таба білген Жаһандық қордың еңбегі орасан зор. Жаһандық қордың көмегінің арқасында соңғы 2-3 жылда үлкен өзгерістер болды: ҮЕҰ тұрғылықты жері жоқ адамдар арасында, ЖТВ (АИТВ-мен өмір сүретін адамдар) арасында, халықтың осал топтарына жататын жоғары тәуекел тобындағы адамдар арасында туберкулезді анықтау процесіне белсенді қатысуда, құжаттауға көмек көрсетеді, амбулаториялық жағдайда емдеу режимін бақылайды, халық арасында туберкулез және т.б. туралы белсенді түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. Әрине, бұл көмек әлі толық көлемде жеткіліксіз, өйткені ҮЕҰ-ң қуаты әлі де мардымсыз, әр облыс орталығында ең көбі бір ұйымнан ғана бар. Егер олардың саны 2 немесе одан да көп болса, жұмыс белсенді және нәтижелі болар еді. Соған қарамастан, олардың өткен жылы туберкулезді анықтауға және амбулаториялық жағдайда емделетін науқастарды бақылауға қатысуы күшейе түсті және біз бұл үлесті жоғары бағалаймыз. Таға да айта кетейін. Биыл біздің Қауымдастық аясында StopTB Partnership жобасының бағдарламасы белсенді жұмыс істей бастады. Бұл қозғалысты кеңейту үшін StopTB Partnership және еліміздің барлық өңірлерінде Қазақстандық Фтизиопульмонологтар қауымдастығының филиалдарын ашу жоспарлары бар. Менің ойымша, бұл қозғалыс елдегі туберкулезді бақылауға қосымша орасан зор үлес қосады.
- Туберкулез анықталған кезде науқастар нені бастан кешеді?
Біздің елімізде қазіргі уақытта ҚР ДСМ № 214 «Туберкулез профилактикасы жөніндегі іс-шараларды жүргізу қағидаларын бекіту туралы» бұйрығы қолданыста, онда ТБ анықтаудың диагностикалық алгоритмі нақты жазылған. Бұл анықтау алгоритмін әр емханадағы медицина қызметкерлері білуі керек, бірақ бұл алгоритм дұрыс жұмыс істеуі үшін халықты туберкулез туралы жақсы хабардар ету қажет. Сондықтан бәрі, біріншіден, халықтың туберкулез туралы ақпараттық сауаттылығына байланысты. Туберкулез қалай анықталады? Егер науқас өзін нашар сезінсе, 2 аптадан астам жөтелсе, тершеңдік пайда болып, салмақ жоғалта бастаса,ол әдетте емханаға барады, онда қабылдаған дәрігер туберкулезге күдіктенсе, науқасты емханадағы GeneXpert аппаратында қақырықты зерттеуге жіберуге міндетті. 2 сағат ішінде нәтиже алынады және біз туберкулезді дәл осы емханада 1 күн ішінде анықтай аламыз. Ең бастысы, бұл науқастың осы жөтелдің желеуімен уақтылы келіп, дәрігерге қаралуы, сонымен қатар оны қабылдайтын дәрігердің сауатты болуы және туберкулезге күдіктеніп, оны уақтылы зерттеуге жіберуі. Егер күдік расталса, онда фтизиатр шақырылады, ол туберкулез диагнозын нақтылау үшін тиісті қосымша тексерулер тағайындайды. Егер емханаға келген науқаста бактериялардың бөлінуі анықталса, стационарлық емдеу мәселесі дереу шешіледі, ал егер бактериялардың бөлінуі болмаса – амбулаториялық ем тағайындалады. Айта кету керек, емхана деңгейінде белгіленген туберкулездің барлық диагноздары ОДБК-да (орталық дәрігерлік бақылау комиссиясында) қаралады, яғни туберкулездің барлық диагноздары, сондай-ақ біздің елде емдеу схемалары мен режимдері комиссиялық түрде белгіленеді. Содан кейін бұл деректердің барлығы 2007 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан туберкулезбен ауыратын науқастардың ұлттық тізіліміне енгізіледі. Бұл база бүкіл ел бойынша әрбір туберкулезбен ауыратын науқастың бүкіл емдеу барысын бақылауға өте жақсы көмектеседі. Жоғарыда айтылғандардан елімізде науқасты анықтау, диагностикалау, емдеу бойынша медицина тарапының жолға қойылғанын атап өткім келеді, бірақ туберкулезді толық жою үшін халықтың сауаттылық деңгейі мен туберкулез туралы ақпараттану деңгейінің жеткіліксіздігі мәселесі әлі де өзекті.
- Сіздің жұмысыңыз бен туберкулез саласындағы тәжірибеңізге сүйене отырып, бүгінгі таңда қандай сұрақты бірінші кезекте шешіп, еңсеру қажет?
Мемлекет бағдарламаны жүргізуге барынша көмектеседі, сондықтан белсенді туберкулезді анықтау іс жүзінде бізде жолға қойылған. Бірақ туберкулез ауруын азайту үшін қосымша күш салу қажет. Біріншіден, осы бағыттардың бірі, менің ойымша, туберкулезбен ауыратын балалармен де, ересектермен де байланыста болған адамдарды анықтау. Қазіргі уақытта Қазақстанда инфекцияны диагностикалаудың барлық әдістері мен құралдары бар: Диаскин-тест, туберкулинді диагностика, квантиферон тесті. Олардың барлығы адамның инфекцияға шалдыққанын анықтауға мүмкіндік береді. Осыған орай біз байланыста болған адамдардың неғұрлым көп анықтасақ және сәйкесінше профилактикалық ем тағайындасақ, бұл туберкулез бойынша біздің жағдайымызды әлдеқайда жақсартуға мүмкіндік береді. Екіншіден, менің ойымша, маңызды сәттердің бірі-ҮЕҰ жұмысын кеңейту, азаматтық секторды әлдеқайда кеңірек қосу. Мен бұл туралы ішінара жоғарыда айттым. Қазіргі уақытта жұмыс істейтін ҮЕҰ бар, бірақ олар жеткіліксіз. Қазір біз ұлттық фтизипульмонология орталығымен бірлесіп, әкімдіктердің өкілдерімен, әкімдермен, облыстық денсаулық сақтау басқармасы органдарының өкілдерімен олардың назарын ҮЕҰ жұмысына аудару, мемлекеттік тапсырыстарды алу үшін адвокаттық кездесулер өткіземіз. Егер олар осы ұйымдар үшін туберкулезді анықтау үшін қажетті қаражат бөлетін болса, онда менің ойымша, олардың тұлғасындағы азаматтық сектор туберкулезбен ауыратын науқастарды ғана емес, сонымен бірге байланыста болған адамдарды да тиімді анықтауға мүмкіндік береді. Үшіншісі, амбулаториялық емдеудегі туберкулезбен ауыратын науқастарға әлеуметтік көмекті күшейту, ұлғайту. Емдеу режимінде жиі бұзушылықтар болады, бірақ егер сіз оларға әлеуметтік көмек көрсетсеңіз, бұл емдеу режимін сақтауға және оны толығымен аяқтауға барынша ынталандырады. Қазір көптеген облыс орталықтарында әкімдік тарапынан әлеуметтік көмек көрсетілуде, бірақ жеткіліксіз шамада. Кейбір облыс орталықтарында жақсы ресурстар бар, үлкен сомалар бөлінеді. Кейбір салаларда төлемдер тұрақты емес сипатқа ие (жарты жылда бір рет, тоқсан сайын немесе жылына бір рет). Сондықтан амбулаториялық емделіп жатқан науқастар үшін осы әлеуметтік көмекті бөлу жүйелі, ай сайын болғаны жөн. Жергілікті органдардың назарын күшейтуді көздейтін мұндай көмек туберкулез ауруын едәуір азайтуға көмектеседі. МСАК жұмысын күшейту, медициналық кадрлар арасындағы айналымды азайту қажет екенін қосқым келеді. Оларды туберкулез проблемалары бойынша үнемі оқытып отыру, тәуекел тобын дұрыс және сапалы қалыптастыруға, профилактикалық емдеуге адамдарды дұрыс таңдауға және олардың арасында белсенді туберкулезді анықтауға үйрету қажет. Осы шаралардың барлығы туберкулезбен сырқаттану деңгейін едәуір төмендетуге және осы тәуекел топтарындағы адамдарды уақтылы емдеуді бастауға мүмкіндік береді. Өңірлердегі кейбір медициналық мекемелердегі медициналық мамандардан туберкулез туралы білімі нашар, сондықтан үнемі тренингтер, оқу практикасы қажет.
- Азаматтардың туберкулезбен ауыратын адамдарға деген көзқарасын қалай өзгертуге болады, стигматизацияны қалай жеңуге болады?
Қоғамда туберкулезбен ауыратын адамдарды стигматизациялау мәселесі бұрыннан бар, бірақ халықтың ақпараттану деңгейінің артуына байланысты әлі де өзгеріс бар сияқты. Бірақ менің ойымша, ақпараттану деңгейі әлі де жеткіліксіз, сондықтан халықтың сауаттылығын арттыру, туберкулез туралы білімді кеңейту қажет, бұл стигматизацияны азайтады. Мен нақты келтіре аламын: мен туберкулезге қарсы күрес айлығы кезінде Алматы қаласында молдалармен дәрістер мен семинарлар өткізген кезде исламды уағыздайтын көптеген адамдардың туберкулез туралы жеткілікті түрде хабардар еместігін түсіндім, сондықтан егер сол адамдар арқылы халықтың қалың тобына ақпарат жүргізілсе, бұл стигматизацияны сәл төмендетуге көмектесер еді. Өйткені, халықтың өте көп саны мешіттерге барады, ал соңғы жылдары жастар да, қарт адамдар да мешітке көптеп беттеп жатыр. Сондықтан, егер діни кездесулер мен дұғалар арасында халықтың туберкулез туралы ақпараттану деңгейі мен сауаттылығын арттыру бойынша жұмыс жүргізілсе, менің ойымша, халық туберкулез туралы білімге қатысты сауатты болар елі және осылайша стигматизация дәрежесі төмендей түсер еді. Туберкулез туралы білім, тіпті медицина қызметкерлері арасында да өте әлсіз жеткілікті деңгейде хабары бар адамдар аз. Себебі олар өз мамандықтарымен айналысады және туберкулез және оларға қатысы жоқ басқа аурулар туралы өз дүниетанымдарын кеңейтпейді. Сондықтан, сіз емханада хирургпен, травматологпен немесе терапевтпен сөйлескенде, олар таңданып, «бізде туберкулезбен ауыратындар көп пе?» -деп сұрап жатады, сондықтан түсіндіруге тура келеді. Медицина қызметкерлерінің ғана емес, басшылардың да білімі таяз. Бірақ бұл бағытта ел ішінде жұмыс басталып кетті. Біз Ұлттық фтизиопульмонология ғылыми орталығының, облыстық фтизиопульмонология орталықтарының, ҮЕҰ-ң мамандарымен бірлесіп, әкімдіктердің, облыстық денсаулық сақтау бөлімдерінің қызметкерлерімен кездесулер өткізіп, ТБ туралы білімді таратамыз және бұл жұмысты айтарлықтай күшейту қажет деп ойлаймын.
- Біздің ұйымдарымыздың ынтымақтастығы туралы меморандумға қол қойғаннан кейін біздікі сияқты қайырымдылық ұйымы елдегі ТБ проблемаларын шешу үшін қандай үлес қоса алады деп ойлайсыз?
Біз сіздің ұйымыңыздың туберкулезге қарсы күресте көрсететін кез келген көмегіне өте ризамыз және сіздердің оған белсенді қатысқыларыңыз келетініне өте қуаныштымыз. Сіздің Каритас Қазақстан Қорымыздың халықтың сауаттылығы мен ақпараттану деңгейін арттыру бойынша іс-шаралар ұйымдастырғанын қалаймын. Денсаулық сақтау ұйымдарында ғана емес, сонымен қатар мектептерде, кинотеатрларда-көп адамдар жиналатын жерлерде көрсетуге болатын шағын бейнел материалдар жасау ауқымды үлес қосар еді. Менің арманым – балалар қатысатын бейнеролик жасау. Олар туберкулез туралы білімдерін көрсетер еді. Менде бұл бейне жазбаның сценарийі бар. Мұндай бейне жазбаны балалар жақсы қабылдайтын еді. Мысалы, балалар Ковидті жақсы зерттеді, бұл ауру туралы өте сауатты пікір айтады, мен оның белгілерін, алдын-алу шараларын білемін, өйткені Ковид туралы ақпараттандыру үшін мемлекеттік деңгейде өте жақсы жұмыс жүргізілді. Менің ойымша, туберкулезбен де осы бағытта жұмыс істеу керек. Қорытындылай келе, біздің ынтымақтастығымыз кеңейеді деп санаймын. Болашақта біз халықты туберкулез туралы хабардар ету, туберкулезбен ауыратын науқастарды және олармен байланыста болған адамдарды анықтау, сондай-ақ жоғары тәуекел топтары арасында және т. б. бағытталған әртүрлі жобаларға қатысу арқылы тығыз байланыста боламыз деп ойлаймын.